Skip to main content

ମଣିଷର ରେଚନ ତନ୍ତ୍ର (Human Excretory System) || ଦଶମ ଶ୍ରେଣୀ (Class X) || Life Science Notes

 
ମଣିଷର ରେଚନ ତନ୍ତ୍ର (Human Excretory System)

ମଣିଷର ରେଚନ ତନ୍ତ୍ର ବୃକକ (Kidney), ବୃକକୀୟ ଶିରା (Renal Vein), ବୃକକୀୟ ଧମନୀ (Renal Artery), ମୂତ୍ରସାରଣୀ (Ureter), ମୂତ୍ରାଶୟ (Bladder), ମୂତ୍ରମାର୍ଗ (Urethra) କୁ ନେଇ ଗଠିତ । 


ବୃକକ (Kidney):

ମଣିଷର ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦାର ଠିକ ତଳକୁ ଉଦର ଗହ୍ଵର ଭିତରେ ମେରୁଦଣ୍ଡର ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଦୁଇଟି ବୃକକ ରହିଛି । ବୃକକର ଆକୃତି ପ୍ରାୟ ଶିମ୍ବ ମଞ୍ଜି ପରି । ସୁସ୍ଥ ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର ବୃକକର ଲମ୍ବ ପ୍ରାୟ 10 ରୁ 12 ସେ.ମି., ପ୍ରସ୍ଥ ପ୍ରାୟ 5 ରୁ 7 ସେ.ମି. ଓ ମୋଟେଇ ପ୍ରାୟ 3 ସେ.ମି. । ବୃକକର ଭିତର ପାଖରେ ଥିବା ଖାଲୁଆ ସ୍ଥାନଟିକୁ ହାଇଲମ (Hilum) କୁହାଯାଏ । ହାଇଲମ ମଧ୍ୟଦେଇ ବୃକକୀୟ ଶିରା, ଧମନୀ ଓ ମୂତ୍ରସାରଣୀ ବୃକକ ସହିତ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ମୂତ୍ରସାରଣୀ ଦେଇ ବୃକକରୁ ମୂତ୍ର ମୂତ୍ରାଶୟକୁ ଆସେ ।   


 ବୃକକର ଗଠନ :

ପ୍ରତ୍ୟକ ବୃକକ ଭିତରେ 10 ଲକ୍ଷରୁ ଅଧିକ ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ବୃକକୀୟ ନଳିକା (Renal Tubules) ବା ମୂତ୍ରଜନ ନଳିକା (Uriniferous tubules) ବା ନେଫ୍ରନ୍ (Nephron) ରହିଛି । 
ପ୍ରତି ବୃକକୀୟ ନଳିକାର ଗୋଟିଏ ପାର୍ଶ୍ୱଟି କପ ବା ଗିନା ଆକୃତିର ହୋଇଥାଏ, ଏହି କପକୁ ବାଓମ୍ୟାନ୍ସ କ୍ୟାପସୁଲ (Bowman's capsule) କୁହାଯାଏ । 
ପ୍ରତି ନେଫ୍ରନ୍ ସହ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ ରହିଛି ବୃକକୀୟ ଧମନିର ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଶାଖା ଯାହାକୁ ଏଫରେଣ୍ଟ (ଅନ୍ତର୍ବାହୀ) ଉପଧମନି (Afferent arteriole) କୁହାଯାଏ । ଏହା ନେଫ୍ରନ୍ ଭିତରେ ପ୍ରବେଶ କରି ଅନେକ ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ଶାଖାପ୍ରଶାଖା ବା କୈଶିକନଳୀରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ । ଏସବୁ କୈଶିକନଳୀପରସ୍ପର ସହ ପୁଣି ମିଶିଯିବା ଦ୍ୱାରା ଇଫରେଣ୍ଟ (ବହିର୍ବାହୀ) ଉପଧମନୀ (Efferent arteriole) ଜାତ ହୁଏ । 
ଏ ଦୁଇଟି ଉପଧମନୀ ସହ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ କୈଶିକନଳୀର ଏହି ଗୁଚ୍ଛକୁ କୈଶିକ ଗୁଚ୍ଛ ବା ଗ୍ଲୋମେରୁଲସ (Glomerulus) କୁହାଯାଏ । 
ଗ୍ଲୋମେରୁଲସ ଓ ବାଓମ୍ୟାନ୍ସ କ୍ୟାପସୁଲ ମିଶି ମାଲପିଝିଆନ ପିଣ୍ଡ ବା ରିନାଲ କର୍ପସଲ ଗଠନ କରନ୍ତି । 
ବୃକକୀୟ ନଳିକାର ଶେଷ ମୁଣ୍ଡଟି ମୂତ୍ର ସଂଗ୍ରହନଳିକା ମଧ୍ୟରେ ପଶିଥାଏ । 
ମୂତ୍ରସଂଗ୍ରହ ନଳୀକାଗୁଡିକ ଏକାଠି ହୋଇ ବୃକକ ଭିତରେ ଥିବା ଏକ ଗହ୍ଵର, ଗବିଣୀ ବସ୍ତି (Pelvis of ureter) ଭିତରକୁ ଖୋଲିଥାନ୍ତି ।   
ପ୍ରତ୍ୟକ ବୃକକରୁ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ମୂତ୍ରସାରଣୀ ବାହାରି ତଳିପେଟରେ ଥିବା ମୂତ୍ରାଶୟ (Urinary bladder) ଭିତରେ ପଶିଥାଏ । 
ମୂତ୍ରାଶୟରେ ମୂତ୍ର ସଞ୍ଚିତ ହୋଇ ରହେ ଓ ପରିସ୍ରା କଲାବେଳେ ତାହା ମୂତ୍ରମାର୍ଗ (Urethra) ଦେଇ ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇଥାଏ ।