Skip to main content

ଫାଇଟୋହରମୋନ୍‌ର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା || ଦଶମ ଶ୍ରେଣୀ (Class X) || Life Science Notes

 

ଫାଇଟୋହରମୋନ୍‌ର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା

ଫାଇଟୋହରମୋନ୍ ଉଦ୍ଭିଦର ବିଭିନ୍ନ ଜୈବ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷାକରିବା ସହିତ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ
ଯଥା- ବୃଦ୍ଧି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ଚଳନଶକ୍ତିର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ।  

ବୃଦ୍ଧି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ :

ଫାଇଟୋହର୍‌ମୋନ୍ ମଧ୍ୟରୁ ଅକ୍‌ସିନ୍, ଜିବରେଲିନ୍ ଓ ସାଇଟୋକାଇନିନ୍ ପ୍ରଭୃତି ବୃଦ୍ଧି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାନ୍ତି ।

ଜିବରେଲିନ୍, ଅକ୍‌ସନ୍ ପରି ଶାଖା ଓ କାଣ୍ଡର ବୃଦ୍ଧିରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ। ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ସାଇଟୋକାଇନିନ୍ କୋଷ ବିଭାଜନର ହାର ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ । 

ଉଦ୍ଭିଦରେ ମଧ୍ୟ କେତେକ ବୃଦ୍ଧି ହ୍ରାସକ (Growth retardant) ହରମୋନ୍ ଥାଆନ୍ତି । ଆବସିସିକ୍‌ ଏସିଡ୍ ଓ ଏଥିଲିନ୍ ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । 

ଏହି ହରମୋନ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ସାଧାରଣତଃ ଉଦ୍ଭିଦର ବୃଦ୍ଧି ହ୍ରାସ କରିବା, ପତ୍ର, ଫୁଲ, ଫଳ ଝଡାଇବା ସହିତ ଉଦ୍ଭିଦର ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ତ୍ଵରାନ୍ଵିତ କରିଥାନ୍ତି । 

ଚଳନଶକ୍ତିର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ :

ଉଦ୍ଭିଦରେ ଚଳନ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାର ଯଥା :- ବୃଦ୍ଧି ନିର୍ଭରଶୀଳ ଚଳନ ଏବଂ ବୃଦ୍ଧି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଚଳନ 

ବୃଦ୍ଧି ନିର୍ଭରଶୀଳ ଚଳନ :

ବାହ୍ୟ ଉଦ୍ଦୀପନା ଯଥା  ଆଲୋକ, ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ ବଳ ପ୍ରଭାବରେ ଉଦ୍ଭିଦର ବୃଦ୍ଧି ଜନିତ ଚଳନକୁ ଅନୁବର୍ତ୍ତନ (Tropism) ବା ଅନୁବର୍ତ୍ତନୀୟ ଚଳନ (Tropic movement) କୁହାଯାଏ ।

ଆଲୋକ ପ୍ରଭାବରେ ଉଦ୍ଭିଦର ବୃଦ୍ଧି ଜନିତ ଚଳନକୁ ଆଲୋକାନୁବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ । 

ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ ବଳ ପ୍ରଭାବରେ ଉଦ୍ଭିଦର ବୃଦ୍ଧି ଜନିତ ଚଳନକୁ ଜ୍ୟାନୁବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ । 
ଆଲୋକାନୁବର୍ତ୍ତନ :

ଉଦ୍ଭିଦର କାଣ୍ଡ ଆଲୋକ ଆଡକୁ ଗତି କରିଥାଏ। ଏହାକୁ ଅନୁକୂଳ ଆଲୋକାନୁବର୍ତ୍ତନ (Positive phototropism) କୁହାଯାଏ । 

କିନ୍ତୁ ଚେର ଆଲୋକର ବିପରୀତ ଦିଗକୁ ଗତି କରେ ଅର୍ଥାତ୍ ଆଲୋକ ଠାରୁ ଦୂରରେ ରହେ । ଏହାକୁ ପ୍ରତିକୂଳ ଆଲୋକାନୁବର୍ତ୍ତନ (Negative phototropism) କୁହାଯାଏ । 

ଜ୍ୟାନୁବର୍ତ୍ତନ :    

ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ ବଳ ଯୋଗୁଁ ଉଦ୍ଭିଦର ଚେର ଓ ମୂଳ ପୃଥିବୀର କେନ୍ଦ୍ର ଆଡକୁ ଆକର୍ଷିତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଏହାକୁ ଅନୁକୂଳ ଜ୍ୟାନୁବର୍ତ୍ତନ (Positive geotropism) କୁହାଯାଏ ।

କିନ୍ତୁ ଉଦ୍ଭିଦର କାଣ୍ଡ ତାହାର ବିପରୀତ ଦିଗକୁ ଗତି କରେ। ଏହାକୁ ପ୍ରତିକୂଳ ଜ୍ୟାନୁବର୍ତ୍ତନ (Negative geotropism) କୁହାଯାଏ । 

ବୃଦ୍ଧି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଚଳନ :

ସ୍ପର୍ଶ ଜନିତ ବାହ୍ୟ ଉଦ୍ଦୀପନା ଯୋଗୁଁ ଉଦ୍ଭିଦ କୋଷରେ ଦ୍ରୁତ ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଗତିକୁ ଅନ୍ତର୍କୁଞ୍ଚନ ଗତି କୁହାଯାଏ ।
ଗୋଟିଏ ଲାଜକୁଳୀ (Touch me not) ଲତା ଡାଳ ବା ପତ୍ରକୁ ଛୁଇଁ ଦେବା ମାତ୍ରେ ତାହାର ପତ୍ରଗୁଡିକ ସଂକୁଚିତ ହୋଇ ଝାଉଁଳିପଡ଼େ । ଏଥିପାଇଁ ଉଦ୍ଭିଦଟିରେ ଛୁଇଁଥିବା ସ୍ଥାନର କୋଷରୁ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ କୋଷକୁ ରସସ୍ପୀତି ଦ୍ୱାରା ସମ୍ବାଦ ପ୍ରେରିତ ହୁଏ। କ୍ରମଶଃ ଅନ୍ୟ ପତ୍ରଗୁଡିକରେ ସଂକୋଚନ ଜନିତ ରାସାୟନିକ ଗତି ପ୍ରବେଶ କରେ ଓ ସେଗୁଡିକ ଝାଉଁଳି ପଡେ ।