Skip to main content

ରାସାୟନିକ ସମନ୍ବୟ (Chemical coordination) || ଦଶମ ଶ୍ରେଣୀ (Class X) || Life Science Notes

 

ରାସାୟନିକ ସମନ୍ଵୟ (Chemical coordination)

ହରମୋନ ଦ୍ୱାରା ଶରୀରର ରାସାୟନିକ ସମନ୍ଵୟ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ । 
ଆମ ଶରୀରରେ ଦୁଇପ୍ରକାର ଗ୍ରନ୍ଥି ରହିଛି; ଯଥା - ବହିଃସ୍ରାବୀ ଓ ଅନ୍ତଃସ୍ରାବୀ 

ବହିଃସ୍ରାବୀ ଗ୍ରନ୍ଥି (Exocrine glands):

ଏଥିରୁ ଏନଜାଇମ କ୍ଷରିତ ହୁଏ । କ୍ଷରିତ ପଦାର୍ଥ ଗ୍ରନ୍ଥିର ନାଳ (Duct) ଦେଇ ଗ୍ରନ୍ଥି ବାହାରକୁ ଆସେ । 
ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଭାଗ ନେବା ପରେ ମଧ୍ୟ ଏନଜାଇମର ଗଠନରେ କିଛି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ ଏବଂ ଏହା ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । 
ଉଦାହରଣ - ଲାଳଗ୍ରନ୍ଥି, ଯକୃତ ଇତ୍ୟାଦି    

ଅନ୍ତଃସ୍ରାବୀ ଗ୍ରନ୍ଥି (Endocrine glands):

ଏଥିରୁ ହରମୋନ କ୍ଷରିତ ହୁଏ । ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥିଗୁଡିକ ନାଳବିହୀନ, ତେଣୁ ସେଥିରୁ କ୍ଷରିତ ହରମୋନ ସିଧାସଳଖ ରକ୍ତରେ ମିଶେ । 
ରକ୍ତ ମାଧ୍ୟମରେ ହରମୋନ ଦୂର ସ୍ଥାନକୁ ଯାଇ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଅଙ୍ଗ ବା ଟିସୁରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ । କାର୍ଯ୍ୟ ସରିବା ପରେ ହରମୋନ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ । ତେଣୁ ଏନଜାଇମ ପରି ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ । 
ଉଦାହରଣ - ପିଟୁଇଟାରି, ଥାଇରଏଡ ଇତ୍ୟାଦି  

ସମନ୍ଵୟ ପଦ୍ଧତି: 

ଆମ ଶରୀରରେ ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ ସଂସ୍ଥାନର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏବଂ ସେଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା ପାଇଁ ଦୁଇ ପ୍ରକାର ପଦ୍ଧତି ରହିଛି, ଯଥା - (1) ସ୍ନାୟବିକ ପଦ୍ଧତି ଏବଂ (2) ରାସାୟନିକ ପଦ୍ଧତି । 
ସ୍ନାୟବିକ ପଦ୍ଧତିରେ ସ୍ନାୟୁକୋଷ ମାଧ୍ୟମରେ ଖବର ବିଦ୍ୟୁତ ରାସାୟନିକ କ୍ରିୟା ଦ୍ୱାରା ସଂଚାରିତ ହୁଏ । 
ରାସାୟନିକ ପଦ୍ଧତିରେ ଅନ୍ତଃସ୍ରାବୀ ଗ୍ରନ୍ଥିରୁ କ୍ଷରିତ ବିଭିନ୍ନ ହରମୋନ ଦ୍ୱାରା ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରସାରିତ ହୁଏ । 
ତେଣୁ ସ୍ନାୟବିକ ପଦ୍ଧତିରେ କାର୍ଯ୍ୟ ତୁରନ୍ତ ହେଉଥିବା ବେଳେ ରାସାୟନିକ ପଦ୍ଧତିରେ 
କାର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଥର ଭାବେ ହୋଇଥାଏ ।