ମଣିଷର ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା (Human Respiration)
ଏହା ତିନି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ବିଭକ୍ତ ଯଥା :
(i) ସଂବାତନ
(ii)
ଗ୍ୟାସ୍ ବିନିମୟ
(iii)
ଗ୍ୟାସ୍ ପରିବହନ
(i) ସଂବାତନ(Ventilation): -
ସଂବାତନ ଏକ ଦୁଇ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଘଟଣା ଫୁସଫୁସ୍ ମଧ୍ୟକୁ ବାୟୁର ପ୍ରବେଶକୁ ପ୍ରଶ୍ଵାସ (Inspiration) ଓ ଫୁସଫୁସରୁ ବାୟୁର ପ୍ରସ୍ଥାନକୁ ନିଶ୍ଵାସ (Expiration) କୁହାଯାଏ । ଏହାର ଆଗପଟ ଷ୍ଟରନମ୍ (Sternum) ଦ୍ୱାରା, ପଛପଟ ମେରୁଦଣ୍ଡ ଦ୍ୱାରା, ଦୁଇପଟ ପଞ୍ଜରା ହାଡ ଓ ଅନ୍ତଃ-ପଞ୍ଜରା ମାଂସପେଶୀ (Inter costal muscles) ଦ୍ଵାରା ଏବଂ ତଳପଟ ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦା (Diaphragm) ଦ୍ୱାରା ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିଛି ।
ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦା ଏକ ଗମ୍ବୁୁଜ ଆକାରର, ପେଶୀବହୁଳ ପଟ୍ଟ । ଏହା ଆମର ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ଏବଂ ଉଦରଗହ୍ଵର (Abdominal cavity) କୁ ପୃଥକ କରୁଛି ।
ପ୍ରଶ୍ଵାସ (Inspiration):
ପ୍ରଶ୍ଵାସ ସମୟରେ ଅନ୍ତଃପଞ୍ଜରା ମାଂସପେଶୀର ସଂକୋଚନ ଓ ଉଦରୀୟ ମାଂସପେଶୀର ଶିଥିଳନ ଘଟେ ।
ଫଳରେ ଗମ୍ବୁୁଜାକାର ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦା ସଳଖ ବା ସମତଳ ହୋଇଯାଏ ଓ ପଞ୍ଜରାହାଡ ଆଗକୁ ଉଠିଆସେ ।
ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମୟରେ ବକ୍ଷଗହ୍ୱରର ଆୟତନ ପ୍ରାୟ 20% ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ଏବଂ ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ଓ ଫୁସଫୁସ ମଧ୍ୟସ୍ଥ ବାୟୁଚାପ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ବାୟୁଚାପ ଠାରୁ କମ ହୁଏ ।
ତେଣୁ ଉଚ୍ଚ ବାୟୁଚାପ ଥିବା ବାୟୁମଣ୍ଡଳରୁ ବାୟୁ ନିମ୍ନ ବାୟୁଚାପ ଥିବା ଫୁସଫୁସ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ।
ନିଶ୍ଵାସ (Expiration):
ଏହି ସମୟରେ ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦା ଓ ଅନ୍ତଃପଞ୍ଜରା ମାଂସପେଶୀର ଶିଥିଳନ ଘଟିବା ସହ ଉଦରୀୟ ମାଂସପେଶୀର ସଂକୋଚନ ଘଟେ ।
ଫଳରେ ପଞ୍ଜରା ହାଡ ପୂର୍ବ ସ୍ଥାନକୁ ଫେରିଆସେ ଏବଂ ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦା ପୁଣି ଗମ୍ବୁୁଜାକାର ହୁଏ ।
ଏହାଦ୍ୱାରା ବକ୍ଷଗହ୍ୱର ଆକାର ହ୍ରାସପାଏ ଓ ଏହା ଫୁସଫୁସ ଉପରେ ଚାପପକାଏ ।
ତେଣୁ ଫୁସଫୁସ ମଧ୍ୟରୁ ବାୟୁ ବାହାରକୁ ଚାଳିଆସେ ।
(ii) ଗ୍ୟାସ୍ ବିନିମୟ (Gaseous Exchange):
(iii) ଗ୍ୟାସ୍ ପରିବହନ (Gas transportation)
ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକା (RBC) ରେ ଥିବା ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରି ଅକ୍ସିହିମୋଗ୍ଲୋବିନରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
ଅକ୍ସିହିମୋଗ୍ଲୋବିନ ରକ୍ତ ମାଧ୍ୟମରେ ଶରୀରର ପ୍ରତ୍ୟକ କୋଷ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚେ ।
କୋଷ ନିକଟରେ ଅକ୍ସିହିମୋଗ୍ଲୋବିନ ଭାଙ୍ଗି ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
ଏହି ଅମ୍ଳଜାନ କୋଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟକୁ ପରବେଶ କରେ ଏବଂ କୋଷମାନଙ୍କରୁ ନିର୍ଗତ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ରକ୍ତକୁ ଚାଲିଆସେ ।
ଏହି ଗ୍ୟାସୀୟ ବିନିମୟ ମଧ୍ୟ ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ୱାରା ହୋଇଥାଏ ।
