Skip to main content

ମଣିଷର ପାଚନ କ୍ରିୟା (Digestion) || ପୋଷଣ (NUTRITION) || Class X || Notes

 

ପାଚନ କ୍ରିୟା (Digestion)

ଆମେ ଖାଉଥିବା ଖାଦ୍ୟରେ ଥିବା ଭିଟାମିନ୍, ଧାତବଲବଣ ଓ ଜଳରେ ଅଣୁଗୁଡିକ କ୍ଷୁଦ୍ର ହୋଇଥିବାରୁ ବିନା ହଜମରେ କୋଷଝିଲ୍ଲୀ ମଧ୍ୟ ଦେଇ କୋଷ ଭିତରକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ କିନ୍ତୁ ଶ୍ଵେତସାରା, ସ୍ନେହସାର ଓ ପୃଷ୍ଟିସାର ପରି ଜଟିଳ ଖାଦ୍ୟର ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ ବୃହତ୍ତକାର ହୋଇଥିବାରୁ କୋଷଝିଲ୍ଲୀ ଦେଇ କୋଷ ଭିତରକୁ ପଶିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଏହିସବୁ ଜଟିଳ ଖାଦ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ପରିପାକ ଏନଜାଇମ ସହିତ ମିଶି ଆତ୍ମୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟରେ ପରିଣତ ହୁଅନ୍ତି । 

ଖାଦ୍ୟ ହଜମର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଗୁଡ଼ିକ ହେଲା 

  • ଖାଦ୍ୟଗ୍ରହଣ (Ingestion) 
  • ପାକକ୍ରିୟା (Digestion) 
  • ଅବଶୋଷଣ (Absorption) 
  • ଆତ୍ମୀକରଣ (Assimilation)  
  • ମଳତ୍ୟାଗ (Egestion)

(I) ଖାଦ୍ୟଗ୍ରହଣ ଓ ପାକକ୍ରିୟା (Ingestion & Digestion)

ପାକନଳୀର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶରେ ହେଉଥିବା ପାଚନକ୍ରିୟାର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଗୁଡିକ ହେଲା 

(a) ମୁଖଗହ୍ୱର

ଖାଉଥିବା ଖାଦ୍ୟକୁ ପ୍ରଥମେ ଦାନ୍ତ ଭଲଭାବେ ଚର୍ବନ କରି ଛୋଟଛୋଟ ଖଣ୍ଡରେ ପରିଣତ କରେ । 
ଲାଳରେ ଥିବା ଟାୟାଲିନ୍ ନାମକ ଏନଜାଇମ୍ ଜଟିଳ ଶ୍ଵେତସାରାକୁ ମାଲଟୋଜ୍ ନାମକ ଦ୍ଵିଶର୍କରାରେ ପରିଣତ କରେ । 


ଲାଳରେ ଥିବା ବ୍ୟାକ୍ଟ୍ରିସିଡାଲ ଏନଜାଇମ୍ ଖାଦ୍ୟରେ ଥିବା ଅନିଷ୍ଟକାରୀ ବୀଜାଣୁମାନଙ୍କୁ ନଷ୍ଟ କିରିଦିଏ | ଏହି କାରଣରୁ ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ପ୍ରାଣୀମାନେ ଜିଭ ଦ୍ୱାରା ଚାଟିଚାଟି ନିଜ ଶରୀରରେ ହୋଇଥିବା କ୍ଷତଗୁଡିକୁ ଭଲ କରିଥାନ୍ତି । 

(b) ଗ୍ରାସନଳୀ 

ନରମ ଖାଦ୍ୟପିଣ୍ଡ ଗଲେଟ୍ ବାଟ ଦେଇ ଗ୍ରାସନଳୀ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରେ ।  
ଏଠାରେ କୌଣସି ପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟର ହଜମ ହୁଏ ନାହିଁ । 

(c) ପାକସ୍ଥଳୀ 

ପାକସ୍ଥଳୀ କାନ୍ଥରେ ଥିବା ପେଶୀଗୁଡିକର ବାରମ୍ବାର ସଂକୋଚନ ଓ ପ୍ରସାରଣ ଦ୍ୱାରା ଖାଦ୍ୟପିଣ୍ଡର ବଡ ଖଣ୍ଡ ଗୁଡ଼ିକ ଭାଙ୍ଗି ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ଖଣ୍ଡରେ ପରିଣତ ହୁଏ । 
ପାକସ୍ଥଳୀରୁ ନିସୃତ ପାଚକରସ ସହ ଏହା ମିଶି ତରଳ ମଣ୍ଡ ବା ଚାଇମ୍ (Chyme) ରେ ପରିଣତ ହୁଏ । 
ଲବନାମ୍ଲ (HCl) ପାକମଣ୍ଡକୁ ଅମ୍ଲାତ୍ମକ କରିବା ସହିତ ଜୀବାଣୁ ନାଶକରେ । 
ପାଚକରସରେ ଥିବା ପେପସିନ୍ ନାମକ ଏନଜାଇମ ପୃଷ୍ଟିସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ପ୍ରୋଟିଓଜେସ୍ ଓ ପେପଟୋନରେ ପରିଣତ କରେ । 



ପାଚକରସରେ ଥିବା ଲାଇପେଜ୍ ନାମକ ଏନଜାଇମ ସ୍ନେହସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ଫ୍ୟାଟିଏସିଡ଼ ଓ ଗ୍ଲିସେରଲ ରେ ପରିଣତ କରେ । 

(d) ଗ୍ରହଣୀ

କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ରର ଗ୍ରହଣୀଠାରେ ଯକୃତରୁ କ୍ଷରିତ ପିତ୍ତରସ ଓ ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟରୁ କ୍ଷରିତ ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟରସ ଯଥାକ୍ରମେ ଖାଦ୍ୟରେ ମିଶେ ।ପିତ୍ତରସ ଖାଦ୍ୟର ଅମ୍ଲତ୍ଵ ଦୁରକରେ ଓ ସ୍ନେହସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟର ଅବଦ୍ରବୀକରଣ ବା ଇମଲସିଫିକେସନ୍ (Emulsification) କରାଇଥାଏ । 




ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟରସରେ ଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଏନଜାଇମ ଦ୍ଵାରା ଗ୍ରହଣୀରେ ହେଉଥିବା ଖାଦ୍ୟ ହଜମ ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । 





 (e) ଜେଜୁନମ ଓ ଇଲିୟମ୍

ଜେଜୁନମ ଓ ଇଲିୟମ୍ ରୁ କ୍ଷରିତ ଆନ୍ତ୍ରିକରସ (Intestinal Juice) ରେ ଥିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଏନଜାଇମ ହଜମ ହୋଇନଥିବା ଅବଶିଷ୍ଟ ଖାଦ୍ୟକୁ ସମ୍ପୁର୍ଣ ହଜମ କରିଥାଏ । 

(f) ବୃହଦନ୍ତ୍ର :-

ଖାଦ୍ୟ ଏଠାରେ ପହଂଚିବା ବେଳକୁ ଏହା ହଜମ ହୋଇ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟରେ ପରିଣତ ହୋଇଯାଇଥାଏ । 

 (II) ଅବଶୋଷଣ (Absorption)

ସମସ୍ତ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟ, ଭିଟାମିନ୍, ଧାତବ ଲବଣ ଓ ଜଳ ଇତ୍ୟାଦି ପାକନଳୀର କାନ୍ଥ ବାଟଦେଇ ରକ୍ତ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରିବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଅବଶୋଷଣ କୁହାଯାଏ । 

ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଅବଶୋଷଣ (Passive Transport) ଓ ସକ୍ରିୟ ଅବଶୋଷଣ (Active Transport) ଦ୍ୱାରା ହୋଇଥାଏ ।                                              

ମୁଖଗହ୍ୱରରେ ଖାଦ୍ୟ ପଦାର୍ଥର ଅବଶୋଷଣ ହୁଏ ନହିଁ କିନ୍ତୁ କେତେକ ଔଷଧର ଅବଶୋଷଣ ହୋଇଥାଏ ।              

ପାକସ୍ଥଳୀରେ ଆସପ୍ରିନ୍ ପରି କେତେକ ଔଷଧ, ସୁରାସାର ଇତ୍ୟାଦିର ଅବଶୋଷଣ ହୋଇଥାଏ ।                          

ମଣିଷ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟ ପଦାର୍ଥର ଅବଶୋଷଣ ମୁଖ୍ୟତଃ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ରରେ ହୋଇଥାଏ ।       

ବୃହଦନ୍ତ୍ରରେ ଜଳ ଓ କେତେକ ଇଲେକଟ୍ରୋଲାଇଟ୍ (Electrolytes)ର ଅବଶଶଣ ହୋଇଥାଏ ।

(III) ଆତ୍ମୀକରଣ (Assimilation)  

ଅବଶୋଷଣ ପରେ ଖାଦ୍ୟ ରକ୍ତ ଦ୍ୱାରା ବାହିତ ହୋଇ ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶରେ ରହିଥିବା କୋଷ ନିକଟରେ ପହଂଚେ  ଏବଂ ଶକ୍ତି ମୋଚନ ସହିତ ଅନ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବିନିଯୋଗ ହୋଇଥାଏ । 

(IV) ମଳତ୍ୟାଗ (Egestion)

ଏକକାଳିନ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଘଟଣାବଳୀ ଦ୍ୱାରା ମଳ ନିଷ୍କାସନ ହୋଇଥାଏ ।                                                          ମଳଦ୍ୱାର ଚାରିପଟେ ରହିଥିବା ସଂକୋଚନ ପେଶୀର ଶିଥିଳନ ।                                                                  ମଲାଶୟ ପେଶୀର ସଂକୋଚନ ।                                                                                                    ଉଦର ପେଶୀ ଓ ମଧ୍ୟଛଦାର ସଂକୋଚନ ସହିତ ସାମୟିକ ଶ୍ଵାସ ବିରାମ । 

                                                                                                                                                                                                              

* ମାଂସ ହଜମ କରୁଥିବା ଏନଜଇମ୍ କାହିଁକି ଆମ ପାକସ୍ଥଳିକୁ ହଜମ କରେନାହିଁ 

        ପୃଷ୍ଟିସାର ହଜମ କରୁଥିବା ପ୍ରୋଟିଏଜ୍ ଜାତୀୟ ଏନଜାଇମ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଅବସ୍ଥାରେ କ୍ଷରିତ ହୋଇଥାଏ । ପାକସ୍ଥଳୀର ଅମ୍ଲିୟ ପରିବେଶରେ ଏହା ସକ୍ରିୟ ହୁଏ ଓ ପକସ୍ଥଳୀରେ ଖାଦ୍ୟ ପହଂଚିଲେ ସାଧାରଣତଃ ଏନଜାଇମ କ୍ଷରଣ ତ୍ବରାନ୍ବିତ ହୋଇଥାଏ ।                                                                                    

ଆମ ପାକସ୍ଥଳୀ ରେ ଥିବା ମ୍ୟୁକସ୍ ଗ୍ରନ୍ଥିରୁ କ୍ଷରିତ ମ୍ୟୁକସ୍ ଅମ୍ଲିୟ ପରିବେଶ ତଥା ଏନଜାଇମ ପ୍ରଭାବରୁ ପାକସ୍ଥଳୀକୁ ରକ୍ଷା କରେ ।                                     

ପାକସ୍ଥଳୀର କୋଷ କୋଷ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ନିବିଡ ବନ୍ଧନ ସହଜରେ ପେପସିନ୍ ପାକସ୍ଥଳୀ କାନ୍ଥ ଭିତରକୁ ପଶି ଟିସୁ କ୍ଷୟ କରିପାରେ ନାହିଁ  ।                               

ପାକସ୍ଥଳୀର କୋଷ ଦୁଇ ବା ତିନି ଦିନ ବ୍ୟବଧାନରେ ନୂଆ କୋଷ ଦ୍ୱାରା ପୁନଃ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥାଏ ।  

ତେଣୁ ଆମ ପାକସ୍ଥଳୀ ପେପସିନ୍ ଦ୍ୱାରା ହଜମ ହୁଏନାହିଁ |