ପୋଷଣ
ମଣିଷର ପାକତନ୍ତ୍ର (Digestive System Of Man):-
ଆମେ ଖାଉଥିବା ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରଥମେ ଆମର ପାକତନ୍ତ୍ର ଦ୍ବାରା ସରଲୀକୃତ ହୋଇ ଶୋଷଣ ଉପଯୋଗୀ ଖାଦ୍ୟରେ ପରିଣତ ହୁଏ ଓ ଶେଷରେ ରକ୍ତରେ ମିଶିଥାଏ | ଏହାକୁ ହଜମ ବା ପରିପାକ ହେବା କୁହାଯାଏ |
ଆମର ପାକତନ୍ତ୍ର ପାକନଳୀ(Alimentary Canal) ଓ ପାକଗ୍ରନ୍ଥିକୁ (Digestive Glands)ନେଇ ଗଠିତ |
A. ପାକନଳୀ (Alimentary Canal): -
ପାକନଳୀ ଦେଖିବାକୁ ଗୋଟିଏ ଲମ୍ଵ ଟ୍ୟୁବ ପରି | ଏହାର କାନ୍ଥ ଚକ୍ରାକୃତି ପେଶୀ (Circular Muscle) ଓ ଅନୁଦୈର୍ଘ୍ୟ ପେଶୀ (Longitudinal Muscle) ଦ୍ବାରା ଗଠିତ |
ଏହି ଦୁଇ ପୀଶୀର ସଂକୋଚନ ଓ ଶିଥିଳନ (Contraction & Relaxation) ଫଳରେ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରସନୀରୁ ମଳଦ୍ବାର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଇଥାଏ |
ପାକନଳୀର ଏହି ଚଳନକୁ ପୁରଃସରଣ ବା ପେରିଷ୍ଟାଲସିସ୍ (Peristalsis) କୁହାଯାଏ |
ଜଣେ ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିରେ ଏହାର ଲମ୍ବ ପାଖାପାଖି 6 ରୁ 9 ମିଟର |
ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ଅନୁସାରେ ଏହାକୁ ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶରେ ଭାଗ କରାଯାଇଛି ଯଥା—ପାଟି, ମୁଖଗହ୍ବର, ଗ୍ରସନୀ, ଗ୍ରାସନଳୀ, ପାକସ୍ଥଳୀ, କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର, ବୃହଦନ୍ତ୍ର, ମଳାଶଯ ଓ ମଳଦ୍ବାର |
(I) ପାଟି ଓ ମୁଖଗହ୍ବର(Mouth & Buccal Cavity): -
ପାଟିକୁ ଘେରିରହିଛି ଉପର ଓ ତଳ ଓଠ | ପାଟି ଭିତରକୁ ରହିଛି ମୁଖଗହ୍ବର | ମୁଖଗହ୍ବର ଦନ୍ତ ଓ ଜିଭକୁ ନେଇ ଗଠିତ |
ଦାନ୍ତ:-
ଜିଭ: -
(II) ଗ୍ରସନୀ ଓ ଗ୍ରାସନଳୀ (Pharynx & Oesophagus): -
ନାସାପଥ ଓ ମୁଖଗହ୍ବର ମିଶି ଗ୍ରସନୀ ତିଆରି ହୋଇଛି | ଏହା ଉଭୟ ଖାଦ୍ୟ ଓ ଶ୍ବାସବାୟୁ ଯିବା ପାଇଁ ଏକ ସାଧାରଣ ପଥ |
ଏହାର ଶେଷମୁଣ୍ଡରେ ରହିଛି ଦୁଇଟି ଦ୍ବାର | ଖାଦ୍ୟନଳୀକୁ ଖୋଲିଥିବା ଦ୍ବାରକୁ ଗଲେଟ୍ (Gullet) ଓ ଶ୍ବାସନଳୀକୁ ଖୋଲିଥିବା ଦ୍ବାରକୁ ଗ୍ଲଟିସ୍ (Glottis) କୁହାଯାଏ |
ଶ୍ବାସନଳୀର ଦ୍ବାରରେ ଅଧିଜିହ୍ବା ବା ଏପିଗ୍ଲଟିସ୍ (Epiglottis) ନାମକ ଏକ ତରୁଣାସ୍ଥିର ପ୍ଲେଟ ରହିଛି | ଏହା ଖାଦ୍ୟ ଗିଲିବା ସମୟରେ ଶ୍ବାସନଳୀର ଦ୍ବାରକୁ ବନ୍ଦ କରିଦିଏ ଫଳରେ ଖାଦ୍ୟ କେବଳ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ଭିତରକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ | ଗ୍ରାସନଳୀ ବେକ ମଧ୍ୟ ଦେଇ ତଳ ଆଡକୁ ଗତି କରି ମଧ୍ୟଛଦା (Diaphragm)କୁ ଭେଦ କରି ପାକସ୍ଥଲୀକୁ ଖୋଲିଛି |
(III) ପାକସ୍ଥଳୀ (Stomach): -
ଉଦର ଗହ୍ବର ବାମପଟେ ପାକସ୍ଥଳୀ ରହିଛି | ଏହାର ଉପର ଭାଗ ଚଉଡା ଓ ତଳ ଅଂଶ କମ୍ ଓସାରିଆ | ଉପର ଅଂଶ ହୃତପିଣ୍ଡ ନିକଟରେ ଥିବାରୁ ଏହି ଭାଗକୁ କାର୍ଡିଆକ ଷ୍ଟୋମାକ୍ (Cardiac Stomach) ଓ ତଳଭାଗକୁ ପାଇଲୋରିକ ଷ୍ଟୋମାକ୍ (Pyloric Stomach) କୁହାଯାଏ |
ପାଇଲୋରିକ ଷ୍ଟୋମାକ୍ ଶେଷରେ ଥିବା ମୁଦ୍ରିକା ଆକାରର ମାଂସପେଶୀକୁ ପାଇଲୋରିକ ସ୍ପିନଟର (Pyloric Sphinter) କୁହାଯାଏ|ଏହାର ସଂକୋଚନ ଓ ଉନ୍ମୋଚନ ଫଳରେ ପାକସ୍ଥଲୀରୁ ଅର୍ଦ୍ଧଜୀର୍ଣ ଖାଦ୍ୟ ଅଳ୍ପଅଳ୍ପ ପରିମାଣରେ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ |
(IV) କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର ଓ ବୃହଦନ୍ତ୍ର (Small Intestine & Large
Intestine): -
B.ପାକଗ୍ରନ୍ଥି (Digestive Glands): -
ଖାଦ୍ୟକୁ ସରଳୀକୃତ କରିବା ପାଇଁ ପାକନଳୀ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ଗୁଡିଏ ପାକଗ୍ରନ୍ଥି ଅଛି ଯଥା -
(I) ଲାଳଗ୍ରନ୍ଥି (Salivary Gland): - ମୁଖଗହ୍ବରରେ 3 ଯୋଡା ଲାଳଗ୍ରନ୍ଥି ରହିଛି |
ଏଥିରୁ ଲାଳ କ୍ଷରିତ ହୁଏ | ଲାଳରେ ଟାୟାଲିନ୍ (ptyalin) ନାମକ ଏକ ଏନଜାଇମ୍ ରହିଛ |
(II) ଜଠର ଗ୍ରନ୍ଥି (Gastric Gland): - ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥିରୁ କ୍ଷରିତ ହେଉଥିବା ରସକୁ ପାଚକ ରସ (Gastric Juice) କୁହାଯାଏ | ଏଥିରେ ଲବନାମ୍ଲ (HCl) ସହିତ
ପେପସିନ୍ (Pepsin) ଓ ଲାଇପେଜ୍ (Lipase) ଏନଜାଇମ୍ ରହିଛି |
(III) ଯକୃତ
(Liver):- ମଣିଷ ଶରୀରରେ ଥିବା ଗ୍ରନ୍ଥି ମଧ୍ୟରେ ଏହା ସର୍ବବୃହତ୍ତ | ଏଥିରୁ କ୍ଷରିତ ପିତ୍ତ
(Bile) ନଳୀ ଦ୍ବାରା ଗ୍ରହଣୀ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ |
(IV) ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟ (Pancreas):- ଏହା ଏକ ମିଶ୍ରିତ ଗ୍ରନ୍ଥି (Mixed Gland) | ଏଥିରୁ ଉଭୟ ଏନଜାଇମ୍ ଓ ହରମୋନ୍ କ୍ଷରିତ ହୁଏ | ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟ ରସ (Pancreatic Juice)ରେ ଆମାଇଲେଜ୍ (Amylase), ଲାଇପେଜ୍ (Lipase), ଏବଂ ପ୍ରୋଟିଏଜ୍ (Protease) ରହିଥାଏ | ଏ ସମସ୍ତ ଏନଜାଇମ ଗ୍ରହଣୀ ମଧ୍ୟରେ ଖାଦ୍ୟ ସହିତ ମିଶେ |
(V)ଆନ୍ତ୍ରିକ ଗ୍ରନ୍ଥି:- କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ରରେ ଥିବା ଆନ୍ତ୍ରିକ ଗ୍ରନ୍ଥିଗୁଡ଼ିକରୁ ଆନ୍ତ୍ରିକ ରସ (Intestinal Juice) କ୍ଷରିତ ହୁଏ |