ପୋଷଣର ପ୍ରକାର ଭେଦ (Types of Nutrition) || ପୋଷଣ (NUTRITION) || Class X || Notes

 ପୋଷଣ

 ପୋଷଣର ପ୍ରକାରଭେଦ: -

ଖାଦ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପୋଷଣକୁ ୨ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି 

ସ୍ବଭୋଜୀ ପୋଷଣ, ପରଭୋଜୀ ପୋଷଣ

ସ୍ବଭୋଜୀ ପୋଷଣ: - 

ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୃତ କରିପାରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ  ସ୍ବଭୋଜୀ  କୁହାଯାଏ | ଏ ପ୍ରକାର ପୋଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସ୍ବୋଭୋଜୀ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ | 

ଉଦାହରଣ- ପତ୍ରହରିତ୍ ଥିବା ସମସ୍ତ ଉଦ୍ଭିଦ ଓ ନୀଲହରିତ୍ ଶୈବାଳ |

ପରଭୋଜୀ ପୋଷଣ:- 

ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ନପାରି ପୋଷଣ ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ପାଣୀ ବା ଉଦ୍ଭିଦ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ସେମାନଂକୁ ପରଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ | ଏହି ଜୀବମାନଂକର ପୋଷଣ ପ୍ରଣାଳୀକୁ ପରଭୋଜୀ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ | 

ଉଦାହରଣ- ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ, କବକ, ମଲାଂଗ, ନିର୍ମୁଳି, ରାଫ୍ଲେସିୟା |  

ପରଭୋଜୀ ପୋଷଣ ମୁଖ୍ୟତଃ ୪ ପ୍ରକାର ପ୍ରାଣୀସମ ପୋଷଣ, ମୃତୋପଜୀବୀୟ ପୋଷଣ, ପରଜୀବୀୟ ପୋଷଣ, ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣ

ପ୍ରାଣୀସମ ପୋଷଣ :- 

ପରଜୀବୀୟ ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ଛାଡି ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ, ଅନ୍ୟ ଉଦ୍ଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ବା ଆଂଶିକ ଭାବରେ ଖାଦ୍ୟ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି | ଏହି ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରଣାଳୀକୁ ପ୍ରାଣୀସମ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ |

ମୃତୋପଜୀବୀୟ ପୋଷଣ: - 

ଯେଉଁ ପରଭୋଜୀ ମୃତ, ଗଳିତ, ପଚାସାଢା ଉଦ୍ଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜ ପୃଷ୍ଟିସାଧନ କରିଥାନ୍ତି ସେମାନଂକୁ ମୃତୋପଜୀବୀ କୁହାଯାଏ | ଏହି ପୋଷଣ ପ୍ରଣାଳୀକୁ ମୃତୋପଜୀବୀୟ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ | 

ଉଦାହରଣ- କବକ, ଇଷ୍ଟ, ବ୍ୟାକ୍ଟେରିୟା 

ପରଜୀବୀୟ ପୋଷଣ: - 

ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ଅନ୍ୟ ଜୀବନ୍ତ ଉଦ୍ଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଶରୀର ଭିତରେ ବା ବାହାରେ ରହି ସେମାନଂକଠାରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜର ପୃଷ୍ଟିସାଧନ କରନ୍ତି ସେମାନଂକୁ ପରଜୀବୀ କୁହାଯାଏ | ଏହି ପ୍ରକାର ପୋଷଣ ପ୍ରଣାଳୀକୁ ପରଜୀବୀୟ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ | 

ଉଦାହରଣ- ଅନ୍ତପରଜୀବୀ (ପ୍ଲାସମୋଡିୟମ୍, କୃମି) ବାହ୍ୟପରଜୀବୀ (ଉକ୍କୁଣି, ମଲାଂଗ, ନିର୍ମୁଳି)

ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣ: - 

ବେଳେବେଳେ ଦୁଇଟି ସଂପୁର୍ଣ ଭିନ୍ନ ଜାତିର ପ୍ରାଣୀ, ଉଦ୍ଭିଦ ବା ଉଦ୍ଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ବା ପ୍ରାଣୀ ଓ ଅଣୁଜୀବ ବା ଉଦ୍ଭିଦ ଓ ଅଣୁଜୀବ ଏକାଠି ବାସ କରୁଥିବା ଦେଖାଯାଏ | ଏହାକୁ ସହଜୀବୀତା କୁହାଯାଏ | 

ଏଥିରେ କେହି କାହାର କ୍ଷତି କରନ୍ତି ନାହିଁ ବରଂ ସେମାନଂକ ଭିତରେ ପୋଷଣର ଆଦାନପ୍ରଦାନ ହୋଇଥାଏ | ଏହି ପ୍ରକାର ପୋଷଣ  ପ୍ରଣାଳୀକୁ ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ |  

ଉଦାହରଣ- ଆମ ଅନ୍ତନଳୀରେ ଥିବା ଇସଚେରିଚିଆ କୋଲାଇ (E.Coli) ନାମକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିୟା ନିଜ ଶରୀରରେ ଭିଟାମିନ୍ B₁₂  (ସାୟାନୋକୋବାଲାମିନି) ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଆମକୁ ଯୋଗାଇଥାଏ, ତା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଆମ ଅନ୍ତନଳୀର ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରି ନିଜର ପ୍ରତିପାଳନ କରିଥାଏ |   

*  ରସାୟଶ୍ଲେଷଣ:   

ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନ କରୁଥିବା ବ୍ୟାକ୍ଟେରିୟା ଓ ଗନ୍ଧକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିୟା ପରି କେତେକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିୟା ଅଜୈବ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ମିଳୁଥିବା ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତି ଆହରଣ କରିଥାନ୍ତି | ଏହାକୁ ରସାୟଶ୍ଲେଷଣ କୁହାଯାଏ |      

*ଖାଦ୍ୟାଭାସକୁ ଆଧାର କରି ପ୍ରାଣୀମାନଂକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ୩ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି                                                                                                    

ଶାକାହାରୀ:-

  ଉଦ୍ଭିଦ ବା ଉଦ୍ଭିଦଜାତ ପଦାର୍ଥ ଭକ୍ଷଣ କରୁଥିବା ପ୍ରାଣୀ                                                                                                                     

ମାଂସାହାରୀ: - 

ଅନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀ ବା ପ୍ରାଣୀଜ ପଦାର୍ଥକୁ ଭକ୍ଷଣ କରୁଥିବା ପ୍ରାଣୀ                                                                                                          

 ସର୍ବାହାରୀ:- 

ଖାଦ୍ୟରେ ବାଛବିଚାର ନକରି ଯାହା ଖାଦ୍ୟପଯୋଗୀ ତାହା ଭକ୍ଷଣ କରୁଥିବା ପ୍ରାଣୀ